درمان بیش فعالی در کودکان | بررسی نشانه ها و علل ADHD

ADHD (بیش فعالی) چیست ؟

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یک بیماری روانی است که اغلب در کودکان تشخیص داده می‌شود. ADHD می‌تواند تمرکز بر تکالیف مدرسه یا سایر وظایف، توجه در موقعیت و یکجا نشستن را برای کودکان بسیار دشوار کند. کودکان مبتلا به ADHD در مقایسه با سایر کودکان هم سن خود، در کنترل خود مشکل بیشتری دارند که می‌تواند منجر به چالش‌هایی در مدرسه و خانه شود. این اختلال در کودکان شایع است . اکثر کودکان مبتلا به ADHD کمبود توجه ندارند، بلکه در هدایت توجه خود به چیزهایی که احساس پاداش نمی‌کنند، مانند تکالیف مدرسه، مشکل دارند .

ADHD شامل دو نوع رفتار جداگانه است:

• رفتارهای بی‌توجهی، که در آن کودک در توجه کردن مشکل دارد.
• رفتارهای تکانشی، که در آن کودک انرژی بیش از حد دارد و در کنترل تکانه‌های خود مشکل دارد.

برخی از افراد مبتلا به ADHD فقط رفتارهای بی‌توجهی و برخی فقط رفتارهای تکانشی را نشان می‌دهند، اما بیشتر آنها ترکیبی از هر دو را دارند.

علائم بیش فعالی در کودکان چیست ؟

اولین علائم ADHD اغلب رفتارهای بیش‌فعالی یا تکانشی است. این علائم معمولاً در کودکان بین سه تا شش سالگی ظاهر می‌شوند.78 درصد کودکان بیش فعال پسر هستند . رفتارهای بیش‌فعالی یا تکانشی عبارتند از:

• داشتن انرژی زیاد و تقلا برای بی‌حرکت نشستن
•  بی‌قراری کردن
• اغلب دویدن و بالا رفتن از وسایل
• مدام صحبت کردن یا قطع کردن صحبت دیگران
•  بی‌صبر بودن

کودکان ADHD علاوه بر علائم رفتاری ، نقص های شناختی هم دارند

• مشکلات حافظه
• سرعت پردازش پایین تر
• ضعف در درک مطلب
• مشکلات در پردازش دیداری
• بسیاری از کودکان در بزرگسالی دیگر علائم ADHD را ندارند ، اما چالش های شناختی همچنان باقی می ماند حتی اگر رفتار های ADHD کاهش یابد .

همه کودکان مبتلا به ADHD بیش‌فعال نیستند. سایر علائم ADHD رفتارهای بی‌توجهی هستند. این علائم معمولاً پس از شروع مدرسه در کودک ظاهر می‌شوند. کودکان در این گروه به راحتی حواسشان پرت می‌شود و در حفظ تمرکز مشکل دارند، اما بیش‌فعال نیستند. آنها اغلب مورد توجه قرار نمی‌گیرند زیرا علائم آنها از بیرون چندان محسوس نیست. بسیاری از دختران مبتلا به ADHD دارای این نوع بی‌توجهی هستند. رفتارهای بی‌توجهی عبارتند از:

• به راحتی حواس پرت شدن
• اشتباهات بی‌دقتی انجام دادن
• به سختی دستورالعمل‌ها را دنبال کردن
• اغلب فراموش کردن یا گم کردن وسایل
• مشکل در سازماندهی داشتن
• به نظر می‌رسد وقتی کسی با آنها صحبت می‌کند گوش نمی‌دهند
• اجتناب از کارهایی که شامل تفکر یا تلاش زیاد است
• به نظر می‌رسد از آنچه در اطرافشان می‌گذرد آگاه نیستند

علت ریشه ای ایجاد اختلال ADHD چیست ؟

تشخیص ADHD در کودکان چگونه است ؟

یک کودک در صورت داشتن شرایط زیر می‌تواند مبتلا به ADHD تشخیص داده شود:

• قبل از 12 سالگی  رفتارهای بی‌توجهی یا تکانشی از خود نشان می‌دهند
• چالش‌های رفتاری آنها فراتر از حد معمول برای سن آنها است
• آنها علائم را برای مدت طولانی نشان می‌دهند
• آنها در مکان‌های مختلف، مانند خانه و مدرسه، ناسازگار باشند .
• رفتار آنها مانع از انجام تکالیف مدرسه یا زندگی اجتماعی آنها می‌شود

درمان ADHD در کودکان چگونه است ؟

ADHD معمولاً با ترکیبی از رفتار درمانی و دارو درمان می‌شود.

• رفتار درمانی والد-کودک: شامل آموزش والدین و برگزاری جلسات بازی درمانی یا رفتار درمانی برای کودک با توجه به سن و تشخیص روانشناس می اموزش والدین شود. والدین یاد می‌گیرند که چگونه رفتار خوب را تشویق کنند.
• آموزش والدین: والدین مهارت‌هایی مثل درک و همدلی با کودک ، تشویق رفتارهای خوب و مثبت ، ساخت روتین و روال روزانه ، ایجاد قوانین روشن و عادلانه و رفتار بدون قضاوت را برای رفع علائم کودک یاد می‌گیرند.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): درمانگر به کودک یاد می‌دهد که رفتارهای خود را کنترل کند. آنها در مورد اینکه چگونه افکار و احساسات کودک با رفتار او مرتبط است صحبت می‌کنند و راه‌هایی را برای بهبود خودکنترلی تمرین می‌کنند. این روش برای کودکان بزرگتر بهترین کارایی را دارد.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی: درمانگر به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد چگونه در اطراف سایر کودکان رفتار کند.
• خانواده درمانی: والدین و خواهر و برادرها یاد می‌گیرند که چگونه با استرس زندگی با کودکی که ADHD دارد کنار بیایند.

چه داروهایی برای کودکان بیش فعال مناسب است ؟

برای کودکان مبتلا به ADHD اغلب دارویی به نام محرک تجویز می‌شوند. این دارو به آنها کمک می‌کند آرام باشند، تمرکز کنند و تکانه‌های خود را کنترل کنند. دو داروی رایج متیل فنیدات و دکستروآمفتامین هستند که با نام‌های تجاری مانند ریتالین و آدرال شناخته می‌شوند.

“درباره قرص ریتالین و تاثیرات آن بر کودکان اینجا بخوانید .”

این داروها می‌توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند، مانند سردرد، بی اشتهایی یا مشکل در خوابیدن. اگر کودکان این عوارض جانبی را داشته باشند، ممکن است به جای آن داروی غیر محرک تجویز شود.

برای بسیاری از کودکان، علائم ADHD پس از دوران نوجوانی کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود.البته برخی از بزرگسالان هنوز با علائم ADHD، به ویژه بی‌توجهی و کنترل تکانه، دست و پنجه نرم می‌کنند.

مکانیسم اثر دارودرمانی در کودکان ADHD چگونه است ؟

ADHD از نوع بی‌توجهی چیست؟

• عدم توجه دقیق به جزئیات
• اشتباهات بی‌دقتی
• مشکل در حفظ توجه پایدار روی وظایف نامطلوب (مثلاً تکالیف)
• گم کردن وسایل مهم (مثلاً وسایل مدرسه، کلید، تلفن همراه)
• به نظر نمی‌رسد وقتی مستقیماً با او صحبت می‌شود گوش می‌دهد
• دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کند و نمی‌تواند تکالیف مدرسه یا کارهای روزمره را تمام کند
• مشکل در منظم ماندن
• به راحتی حواسش پرت می‌شود
• فراموشکاری مکرر در فعالیت‌های روزانه

• ایجاد یک محیط ساختارمند
• ثبات داشتن و ایجاد روال‌های منظم
• استفاده از چک لیست یا وسایل کمکی بصری برای کمک به تکمیل وظایف
• ارائه تقویت مثبت و پاداش برای رفتارهای مطلوب

یکی از مهم‌ترین نقش‌های  والدین حمایت از کودکان ADHD در سیستم مدرسه است.

برای کمک به دانش‌آموزان مبتلا به ADHD بی‌توجهی، توجه به زمان ناامیدی و مایوس شدن آنها مهم است. “اگر فرزندی دارید که بسیار بی‌توجه است و بدون تشویق و یادآوری زیاد برای تکمیل کار خود تلاش می‌کند، احتمالاً آن کودک به دلیل چالش‌های تحصیلی و بی‌توجهی ، از خود نا امید و خشمگین خواهد شد.” تشخیص زودهنگام ADHD به کودکان اجازه می دهد تا از امکانات تحصیلی بهره‌مند شوند و از همسالان خود عقب نمانند.

چرا کودکان مبتلا به ADHD قشقرق به پا می‌کنند؟

قشقرق و نافرمانی علائم خود ADHD نیستند، اما اغلب نتیجه علائم ADHD هستند. بی‌توجهی و تکانشگری تحمل کارهای تکراری و نیاز به تمرکز بالا را برای بچه‌ها بسیار دشوار میکند. کودکان مبتلا به ADHD گاهی بسیار از خود ناامید می شوند و همه اینها نتیجه تکانشگری می باشد. آنها نسبت به سایر کودکان همسن خود، کمتر قادر به مدیریت احساسات قوی بدون طغیان هستند.

اما مشکلات رفتاری همچنین می‌توانند فراتر از طغیان‌های تکانشی باشند. برخی از کودکان مبتلا به ADHD الگوهای رفتاری منفی را در خود پرورش می‌دهند و به گفته‌ی دکتر دیوید اندرسون، روانشناس بالینی در موسسه‌ی ذهن کودک، این رفتارها واکنشی به سال‌ها درگیری با بزرگسالان است.

در مواردی که کودکان مبتلا به ADHD به طور مزمن نافرمانی می‌کنند، به یک اختلال رفتاری به نام اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) نیز مبتلا هستند. دکتر اندرسون، روانشناس بالینی، مشاهده می‌کند که تا 40 درصد از کودکان مبتلا به ADHD نیز مبتلا به ODD هستند.

دکتر اندرسون می‌گوید برای درک اینکه چرا کودکان مبتلا به ADHD اغلب عصبانی، پرخاشگر یا نافرمان هستند، باید به تاریخچه‌ی بزرگ شدن آنها با ADHD فکر کنید.

این منجر به تعاملات منفی زیادی می‌شود. «اگر از سنین پایین به شما گفته شود که رفتارتان اشتباه است، یا کاری نیست که یک کودک قرار است انجام دهد، یا آن را درونی می‌کنید و شروع به فکر کردن می‌کنید، «واقعاً مشکلی با من وجود دارد»، و نسبت به افرادی که به شما می‌گویند اشتباه می‌کنید، واکنش پرخاشگرانه نشان می‌دهید.»

وقتی بچه‌ها الگویی از تعامل منفی را در خود پرورش داده‌اند، انضباطی که با سایر بچه‌ها مؤثر است ممکن است برای آنها بی‌اثر باشد. دکتر اندرسون می‌گوید: «مردم در تربیت فرزند به طور طبیعی کارهای خاصی انجام می‌دهند. برای اکثر بچه‌ها، این روش به خوبی جواب می‌دهد. برای بچه‌هایی که مشکل رفتاری دارند، این کارها به طرز فجیعی شکست می‌خورند.»

یکی از چیزهایی که مؤثر نیست، از کوره در رفتن است. برای کودکی که به ندرت بدرفتاری می‌کند، والدینی که صدایشان را بالا می‌برند ممکن است تأثیر داشته باشد. «اما بچه‌هایی که بدرفتاری می‌کنند اغلب به سرعت به این عادت می‌کنند. اگر زیاد داد بزنید، در نهایت تصمیم می‌گیرند که این رسم دنیاست. مردم فقط سرشان داد می‌زنند، پس چرا اینقدر توجه کنیم؟» و در نهایت تنبیه اثربخشی خود را از دست می‌دهد.

استراتژی‌های انضباطی که در کودکانADHD مؤثر هستند

کودکان مبتلا به ADHD اغلب به ساختار بیشتری نسبت به سایر کودکان و دستورالعمل‌های واضح‌تری در مورد نوع رفتار مناسب نیاز دارند. دکتر اندرسون می‌گوید: «ما به عنوان والدین باید به بچه‌ها کمک کنیم تا بفهمند رفتارهای قابل قبول چیست، آن رفتارهای قابل قبول را آموزش دهیم و تا جایی که می‌توانیم بچه‌ها را تشویق کنیم.» تحسین و ایجاد فرصت برای ایجاد رابطه مثبت با والدین، ابزارهای قدرتمندی برای مدیریت رفتارهای مخرب هستند .

مشکل در تنظیم احساسات

خودتنظیمی، توانایی مدیریت احساسات و رفتار خود مطابق با موقعیت است و شامل توانایی مقاومت در برابر واکنش‌های بسیار احساسی به محرک‌های ناراحت‌کننده، آرام کردن خود هنگام ناراحتی، سازگاری با تغییرات و مدیریت ناامیدی ، بدون طغیان است.

خودتنظیمی ضعیف در کودکان مبتلا به ADHD آنقدر رایج است که برخی از متخصصان، از جمله راسل بارکلی، محقق باسابقه ADHD، فکر می‌کنند که باید یکی از علائم اصلی این اختلال باشد.

اما دکتر اندرسون خاطرنشان می‌کند که این امر به عنوان نتیجه‌ای از تکانشگری ست که بخشی از ADHD می باشد . این کودکان در مهار، برنامه‌ریزی و تأخیر در ارضای خواسته‌ها مشکل دارند.

بنابراین : «اگر همه اینها را کنار هم بگذارید، کودکی دارید که بیشتر به دنبال پاداش کوتاه‌مدت است تا پاداش بلندمدت.» «شما کودکی دارید که نمی‌خواهد منتظر بماند، منتظر ماندن برایش طاقت‌فرسا است، به سرعت حواسش پرت می‌شود و به دلایلی در انجام کارهای تکراری، کارهایی که نیاز به کار زیادی دارند یا کارهایی که برای بچه‌ها خسته‌کننده هستند، دچار مشکل می‌شود.»

روابط دوستانه در کودکان ADHD چگونه است ؟

متأسفانه مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به ADHD ، نه تنها بر روابط آنها با بزرگسالان، بلکه بر روابط آنها با سایر کودکان نیز تأثیر می‌گذارد.

دکتر اندرسون خاطرنشان می‌کند: «دلایل زیادی وجود دارد که می‌بینیم دوستی‌ها به دلیل علائم ADHD مختل می‌شوند. برای کودکی که بسیار حواس‌پرت است، ممکن است به این دلیل باشد که نمی‌تواند با سرعت مکالمه هماهنگ شود و دوستانش متوجه می‌شوند که او حواسش پرت شده است. برای کودکی که واقعاً تکانشی است، ممکن است به این دلیل باشد که حرف بچه‌های دیگر را قطع می‌کند و اجازه نمی‌دهد دیگران حرفی بزنند. برای کودکانی که در به تأخیر انداختن ارضای خواسته‌هایشان واقعاً مشکل دارند، ممکن است همیشه مجبور باشند فعالیت را انتخاب کنند و هر کسی که نمی‌خواهد با آنها همراه شود، با سخنان تکانشی روبرو می‌شود.

 دلایل اصلی از بین رفتن روابط دوستانه برداشت‌های منفی سریع، الگوهای رفتاری انفجاری، تلافی‌جویانه و تکانشی کودکان ADHD است. دکتر استفن هینشاو، یکی از نویسندگان این مطالعه و اکنون استاد روانشناسی در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، خاطرنشان می‌کند که دختران مبتلا به ADHD حتی بیشتر از پسران در معرض طرد همسالان قرار می‌گیرند، “احتمالاً به این دلیل که الگوهای رفتاری آنها از نظر جنسیتی غیرمعمول‌تر است.”

چگونه به مشکلات رفتاری در کودکان ADHD کمک کنیم ؟

وقتی کودکان مبتلا به ADHD مشکلات رفتاری جدی پیدا می‌کنند، چه تشخیص ODD داشته باشند و چه نداشته باشند، موثرترین درمان آموزش والدین است. برنامه‌های آموزشی والدین زیادی وجود دارد، اما وجه مشترک همه آنها این است که به والدین آموزش می‌دهند چگونه رابطه با کودک را از نو تنظیم کنند.

والدین یاد می‌گیرند که چگونه از تحسین به طور مؤثر استفاده کنند، چه رفتارهایی را تشویق کنند و چگونه وقتی بچه‌ها اطاعت نمی‌کنند، عواقب مداومی را اعمال کنند. نتیجه این است که بچه‌ها یاد می‌گیرند رفتار خود را تعدیل کنند تا انتظارات را برآورده کنند و از تعاملات بسیار مثبت‌تری با والدین خود لذت ببرند. آموزش مهارت‌های اجتماعی و درمان شناختی رفتاری فردی نیز می‌تواند به کودکان کمک کند تا به شیوه‌ای سالم‌تر با بزرگسالان و همسالان خود تعامل داشته باشند.

برای کودکان مبتلا به ADHD، داروهای محرک که علائم بی‌توجهی، تکانشگری و بیش‌فعالی را کاهش می‌دهند، ممکن است به بهبود رفتار نیز کمک کنند. داروهای ضد روان‌پریشی مانند Abilify (aripiprazole) و Risperdal (risperdone) که نشان داده شده است پرخاشگری و تحریک‌پذیری را کاهش می‌دهند، اغلب در مواردی که کودک در معرض خطر اخراج از مدرسه یا خانه است، استفاده می‌شوند.

“درباره مصرف ریسپریدون در کودکان اینجا بخوانید.”

اما حتی زمانی که از دارو استفاده می‌شود، متخصصان توصیه می‌کنند که برای بهترین نتیجه، باید آموزش والدین انجام شود .

ADHD در بزرگسالی از کجا نشات می گیرد ؟

پژوهش ها نشان می دهد که بزرگسالانی که در سنین بالا تشخیص ADHD  میگیرند :

• لزوما در کودکی ADHD نداشته اند .(مطالعات نشان داده است 95 درصد از کودکانی که تشخیص ADHD داشته اند در سن 38 سالگی دیگر این تشخیص را نداشتند و در میان 31 بزرگسال تنها 3 نفر در کودکی سابقه ADHD داشته اند .)
• مشکلات شناختی ندارند
• نسبت زنان و مردان در انها تقریبا برابر است
• تقریبا نیمی از آنها دچار اختلال وابستگی به مواد هستند
• علائمشان شبیه کودکان است ، اما ریشه های آن متفاوت است
• ADHD بزرگسالی ممکن است یک اختلال متفاوت باشد نه ادامه  ADHD در دوران کودکی .

ADHD در دوران کودکی احتمالا یک اختلال تکاملی است که به علت عوامل ژنتیکی و محیطی بسیار زود هنگام ایجاد میشود اما در بزرگسالی علائم به دلایل دیگری ظاهر می شوند :

• تغییرات مسیرهای مغزی در سنین بالاتر
• تجربه های محیطی
• مصرف مواد
• عوامل ژنتیکی که دیرتر خود را نشان می دهند

بنابراین شباهت ظاهری علائم به دلیل یکسان بودن ریشه اختلال نیست .

چرا شروع کردن کارها برای افراد مبتلا به ADHD  خیلی سخت است ؟

افراد مبتلا به ADHD بین خواستن شروع کار و توانایی شروعش گیر می کنند . مغز آنها در تنظیم دوپامین (ماده ای که روی انگیزه ، زمانبندی و اولویت بندی اثر دارد) متفاوت عمل میکند و همین باعث میشود شروع کردن برای آنها بسیار سخت باشد .

تحقیقات نشان می دهد کافی است مغز را وارد حرکت اولیه کنیم ، سه راهکار ساده اما علمی :

1. فقط 5 دقیقه : مغز ADHD از چیزهای بزرگ می ترسد اما چیزهای کوچک را می پذیرد . همین شروع کوچک بسیار کمک میکند .
2. ساختن روتین ثابت : روتین یعنی کمتر فکر کردن ، کمتر تصمیم گرفتن و کمتر گیر کردن و وقتی مغز بداند چه پیش می اید دیگر به انرژی شروع نیاز ندارد .
3. ترکیب کارها با چیزهای لذت بخش : مغز ADHD به تحریک نیاز دارد بنابراین باید کارهای خسته کننده را با موسیقی ، پادکست و …ترکیب کند و وقتی حس خوب وارد کار شود مغز راحت تر شروع می کند .