بیماری های زنان

سندروم تخمدان پلی کیستیک در زنان

اصلاح سبک زندگی (رژیم غذایی، ورزش) مهمترین روش درمان در سندروم تخمدان پلی کیستیک

تخمدان پلی کیستیک چیست ؟

سندروم تخمدان پلی کیستیک(PCOS) یک اختلال غدد درون ریز-متابولیک شایع است که 6 تا 20 درصد زنان در سنین باروری را تحت تاثیر قرار می دهد . این سندرم ناشی از تعامل پیچیده استعداد ژنتیکی، مقاومت به انسولین، التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو ( وقتی تعداد رادیکال های آزاد از آنتی اکسیدان ها در بدن بیشتر شود ) است . در واقع  PCOS یعنی «بدن  زنان هورمون مردانه زیادی تولید میکند ، تخمک‌گذاری نادرست است و تخمدان‌ها پر از کیستهای کوچک می‌شوند»، که می‌تواند باعث نازک شدن موها، قاعدگی نامنظم، وزن زیاد و خطر دیابت یا بیماری قلبی شود. برای کنترل آن ترکیبی از دارو، تغذیه سالم و فعالیت بدنی توصیه می‌شود .

استرس اکسیداتیو چیست ؟

استرس اکسیداتیو یک حالت نامتوازن در بدن است که در آن رادیکال‌های آزاد بیش از حد تولید می‌شوند یا توانایی بدن در خنثی کردن آن‌ها ضعیف می‌شود و آنتی‌اکسیدان‌ها مثل: ویتامین C، ویتامین E و آنزیم‌های دفاعی ، نمی‌توانند رادیکال‌های آزاد را خنثی کنند . عواملی مثل دود سیگار، آلودگی هوا، تابش فرابنفش ،ورزش شدید ، التهاب ، کمبود آنتی‌اکسیدان‌ها و افزایش سن از علل استرس اکسیداتیو هستند . راهکارهای کاهش استرس اکسیداتیو در بدن :

  • مصرف غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان (میوه‌ها، سبزیجات، دانه‌ها)
  • ورزش منظم
  • کاهش استرس
  • خواب کافی
  • اجتناب از سموم و عوامل مضر

علائم و نشانه های تخمدان پلی کیستیک چیست ؟

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یک اختلال هورمونی است که در آن سه مشکل اصلی وجود دارد:

  • هیپرآندروژنیسم : بدن زنان مقدار زیادی هورمون مردانه (آندروژن) تولید می‌کند. این باعث رشد موهای زائد روی صورت و بدن، آکنه و ریزش مو می‌شود.
  • اختلال در تخمک‌گذاری : تخمدان‌ها به‌طور منظم تخمک تولید نمی‌کنند، بنابراین قاعدگی نامنظم یا حتی عدم قاعدگی می‌شود و بارداری طبیعی سخت می‌شود.
  • ظاهر پلی‌کیستیک تخمدان : در سونوگرافی تخمدان‌ها پر از کیست‌های کوچک (کیسه‌های مایع) به‌نظر می‌آیند.
  • علاوه بر مشکلات قاعدگی و ناباروری، بسیاری از زنان مبتلا به PCOS دچار مشکلات متابولیک می‌شوند:
    • مقاومت به انسولین :قند خون بالاتر و خطر دیابت نوع ۲.
    • چاقی : به‌ویژه دور ناحیه شکم.
    • دیس‌لیپیدمی (چربی‌ خون ناسالم).
    • بیماری‌های قلبی‑عروقی در طولانی‌مدت.

به‌عبارت دیگر، PCOS فقط یک مشکل باروری نیست، بلکه می‌تواند سلامت کلی بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. به همین دلیل پزشکان سعی می‌کنند هم‌زمان علائم هورمونی (مثل موهای زائد و آکنه)، قاعدگی/باروری و مشکلات متابولیسمی را با روش‌های مختلف درمانی (داروهای هورمونی، متفورمین، تغییر رژیم غذایی، ورزش و …) مدیریت کنند.

درمان دارویی در سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست ؟

PCOS یک بیماری مادام‌العمر است که می‌توان آن را مدیریت کرد، اما درمان قطعی ندارد. تغییر سبک زندگی مثل تغذیه سالم، ورزش و حفظ وزن مناسب بهترین راه برای مدیریت آن می باشد . بیماران اغلب  با بی نظمی های قاعدگی، ناباروری، هیرسوتیسم، آکنه و اجزای سندرم متابولیک (چاقی، دیس لیپیدمی، اختلال تحمل گلوکز) مراجعه کنند. عوارض روانی مانند اضطراب، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی نیز شایع هستند. مهمترین درمان در سندروم تخمدان پلی کیستیک اصلاح شیوه زندگی (رژیم غذایی، ورزش) می باشد. گزینه های دارویی عبارتند از:

  • قرص های ضد بارداری خوراکی ترکیبی برای تنظیم قاعدگی و سرکوب هورمون مردانه
  • متفورمین (به ویژه در بیماران دارای اضافه وزن یا مقاوم به انسولین).
  • عوامل ضد چاقی : داروهایی مثل (لیراگلوتاید، سماگلوتاید و اورلیستات ) کمک می‌کنند که شاخص‌های اندازه‌گیری بدن بهتر شوند، مثل: کاهش وزن ، کاهش دور کمر و کاهش BMI

    داروهایی مثل (مثل لیراگلوتاید و سماگلوتاید) علاوه بر کاهش وزن، مقاومت به انسولین را هم کم می‌کنند.
    مقاومت به انسولین یعنی بدن انسولین را خوب استفاده نمی‌کند و این موضوع می‌تواند باعث بالا رفتن قند خون شود.
    و این داروها مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهند: انسولین بهتر کار می‌کند ، قند خون راحت‌تر کنترل می‌شود و خطر دیابت نیز کنترل می‌شود .

  • ضد آندروژن ها (به عنوان مثال، قرص اسپیرونولاکتون) هیرسوتیسم و آکنه را هدف قرار می دهند.

 جدید ترین داروها تلاش می‌کنند ، نحوه عملکرد انسولین در بدن ، التهاب بدن و میکروبیوم روده ( باکتری‌ها و میکروب‌های مفید و مضر روده که نقش بزرگی در وزن، سوخت‌وساز، هضم و ایمنی دارند ) را تنظیم کنند تا درمان مؤثرتر شود.هدف این داروها ارائه درمان “شخصی‌سازی‌شده” است یعنی برای همه یک نسخه واحد نباشد، بلکه درمان اختصاصی برای هر فرد طراحی شود و بر اساس ویژگی‌های ظاهری و فیزیولوژیک فرد؛ مثلاً نوع چاقی، نحوه ذخیره چربی، رفتارهای هورمونی و ریسک متابولیک (مثل خطر دیابت، خطر بیماری قلبی، مقاومت به انسولین) تنظیم شود .

 علت به وجود آمدن تخمدان پلی کیستیک چیست؟

ایجاد سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک علت واحد ندارد؛ استعداد ژنتیکی باعث می‌شود بدن شما در استفاده از انسولین مشکل پیدا کند. این مشکل، منجر به تولید هورمون مردانه اضافی می‌شود. این هورمون‌های اضافی هستند که تمام علائم آزاردهنده مانند پریود نامنظم، مشکلات پوست و مو و ناباروری را ایجاد می‌کنند و سبک زندگی ناسالم هم این مشکلات را بدتر می‌کند .

استعداد ژنتیکی

عامل ژنتیک نقش بسیار پررنگی دارد، به طوری که حدود ۷۰ درصد علت ابتلا به این سندرم، ارثی است. مطالعات علمی نشان داده‌اند که PCOS یک بیماری چندژنی است. این به آن معناست که هیچ “ژن معیوب” واحدی مسئول بروز بیماری نیست، بلکه ترکیبی از تغییرات کوچک در ده‌ها ژن مختلف با هم جمع می‌شوند و فرد را مستعد ابتلا به PCOS می‌کنند. این به آن معناست که اگر فردی در خانواده‌ی شما (مانند مادر، خواهر یا خاله) به PCOS مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد .

مقاومت به انسولین

تقریباً در 70٪ از زنان مبتلا به PCOS، پدیده‌ای به نام “مقاومت به انسولین” رخ می‌دهد. این به معنای آن است که سلول‌های بدن (مانند سلول‌های عضلانی و کبد) به درستی به هورمون انسولین پاسخ نمی‌دهند.

از آنجایی که سلول‌ها اجازه ورود به انسولین را نمی دهند ، قند نمی‌تواند وارد آن‌ها شود و در خون باقی می‌ماند. برای جبران این وضعیت، لوزالمعده مقدار بیشتری انسولین به خون ترشح می‌کند تا بتواند قند را به زور به داخل سلول‌ها بفرستد. در نتیجه، سطح انسولین در خون به طور غیرعادی بالا می‌رود (هایپرانسولینمی).
این انسولین بالا مستقیماً بر روی تخمدان‌ها تأثیر می‌گذارد. انسولین اضافی به همراه هورمون LH (که آن هم در PCOS اغلب بالا است)، سلول‌های تخمدان را به طور غیرطبیعی تحریک می‌کند. این تحریک باعث می‌شود تخمدان‌ها به جای تولید استروژن و پروژسترون(هورمون های زنانه) به میزان طبیعی، مقدار زیادی هورمون مردانه (آندروژن) مانند تستوسترون تولید کنند.
این هورمون‌های مردانه‌ی اضافی هستند که باعث بروز علائم کلیدی PCOS مانند رویش موهای زائد، آکنه، ریزش مو و اختلال در تخمک‌گذاری (و در نتیجه پریودهای نامنظم و ناباروری) می‌شوند.
اگرچه چاقی خود یک عامل تشدیدکننده مقاومت به انسولین است، اما این مشکل می‌تواند به دلایل ژنتیکی و دیگر در زنان با وزن طبیعی (لاغر) نیز وجود داشته باشد و همان چرخه تولید آندروژن را فعال کند .
هیپرآندروژنیسم
تولید بیش از حد آندروژن (تستوسترون، هورمون مردانه) باعث هیرسوتیسم، آکنه و اختلال در رشد فولیکول می‌شود. این هم یک اثر پایین‌دستی ازدیاد انسولین و هم یک ناهنجاری هورمونی اولیه است.

علل اپی‌ژنتیکی و جنینی

در دوران جنینی، اگر یک دختر در رحم مادر در معرض هورمون مردانه اضافی یا عوامل آسیب‌رسان مثل تغذیه نامناسب یا مواد شیمیایی قرار بگیرد، بدنش الگوی کنترل غلط روی ژن‌هایش می‌گذارد. این تغییرات، باعث می‌شود برخی ژن‌ها که مسئول تنظیم هورمون‌ها، پاسخ به انسولین و تخمک‌گذاری هستند، در تمام طول زندگی او به‌طور غیرعادی روشن یا خاموش بمانند. بنابراین ژن ها سالم هستند اما فعالیت آنها تغییر میکند . این تغییرات اپی‌ژنتیکی می‌توانند به فرزندان منتقل شوند. بنابراین دختری که مادرش PCOS داشت، خود نیز مستعد این بیماری است.

عوامل محیطی و سبک زندگی

رژیم غذایی، عدم فعالیت بدنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز (به عنوان مثال، بیسفنول-A، وینکلوزولین) می‌تواند مقاومت به انسولین و تغییرات اپی‌ژنتیکی را تشدید کند و خطر بیماری را افزایش دهد.
بیسفنول-A یا همان BPA یک ماده شیمیایی صنعتی است که برای ساخت پلاستیک‌های سخت و شفاف و پوشش داخلی قوطی‌های کنسرو استفاده می‌شود. BPA یک”مقلد هورمونی” است. یعنی وقتی وارد بدن شما می‌شود، خودش را به جای هورمون استروژن (هورمون زنانه) جا می‌زند و سیستم هورمونی شما را به هم می‌ریزد ، در عملکرد طبیعی هورمون‌ها اختلال ایجاد می‌کند، مقاومت به انسولین را بدتر می‌کند ، تولید هورمون‌های مردانه را افزایش می‌دهد و هر مشکلی که در PCOS دارید را تشدید می‌کند ، BPA در چه مواردی از زندگی روزمره وجود دارد ؟
  •  در بطری های پلاستیکی (مخصوصاً انواع شفاف و سخت )
  • در پوشش داخلی قوطی های کنسرو و نوشابه
  • در ظروف پلاستیکی غذا و ظروف یکبارمصرف
  • روی رسیدهای صندوق فروشگاه‌ها (کاغذ حرارتی)
  • در برخی لوازم آرایشی و بهداشتی
  • در ظروف پلاستیکی مخصوص مایکروویو
BPA فقط یکی از این مواد شیمیایی مضر است. مواد مشابه دیگری هم وجود دارند، بنابراین بهترین راهکار این است که تا حد ممکن استفاده از پلاستیک را در زندگی روزمره کم کنید .

اختلال در تنظیم عصبی-غددی 

در PCOS، مغز سیگنال‌های هورمونی را بیش از حد و با ریتم خیلی سریع به تخمدان‌ها می‌فرستد.
این سیگنال‌ها باعث می‌شود هورمون LH  در بدن زیاد شود. وقتی LH بالا می‌رود، تخمدان‌ها در پاسخ شروع به ساخت مقدار زیادی هورمون مردانه (آندروژن) می‌کنند که باعث مشکلاتی مانند : جوش ، موهای زائد و به هم ریختگی تخمک گذاری و پریود می شود . در واقع مشکل اصلی این است که سیستم عصبی–غددی (هیپوتالاموس و هیپوفیز) درست تنظیم نمی‌شود و همین باعث افزایش تولید هورمون‌های مردانه می‌گردد.

۷ درمان خانگی برای تخمدان پلی کیستیک چیست ؟

در تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) طب سنتی می‌تواند به صورت کمکی در کنار درمان‌های پزشکی مفید باشد، اما جایگزین درمان اصلی نیست. بیشتر روش‌های طب سنتی روی تنظیم قاعدگی، کاهش التهاب، بهبود مقاومت به انسولین و کاهش استرس تمرکز دارند.

۱. بهبود سبک زندگی 

این بخش مهم‌ترین قسمت درمان است: با داشتن رژیم کم‌قند و کم‌کالری مثل کاهش قند، نان سفید، برنج و شیرینی‌ها و  فعالیت بدنی منظم (۳۰ دقیقه پیاده‌روی تند یا ورزش سبک–۴ روز در هفته ) و کاهش وزن  (حتی کاهش ۵٪ وزن می‌تواند تخمک‌گذاری را برگرداند) و تنظیم خواب کافی و کاهش استرس  ، در تنظیم تخمک گذاری و کاهش علائم بسیار موثر خواهد بود .

۲. زنجبیل

  • کاهش التهاب
  • کمک به بهبود دردهای قاعدگی و تنظیم هورمون‌ها

روش مصرف: دمنوش یا اضافه کردن به غذا

۳. چای نعناع (نعناع فلفلی)

  • مقدار هورمون‌های مردانه را کاهش  می دهد
  • کمک به کاهش موهای زائد در برخی زنان

۴. رازیانه

  • کمک به تنظیم هورمون‌های زنانه
  • تقویت تخمک‌گذاری

۵. تخم شنبلیله

  • کاهش قند خون
  • افزایش حساسیت به انسولین
  • کمک به تعادل هورمونی

۶. دارچین

    • کمک به بهبود مقاومت به انسولین
    • تنظیم چرخه قاعدگی
    • کاهش اشتها

روش مصرف: یک قاشق چای‌خوری در روز همراه غذا یا دمنوش
(برای افراد با مشکلات گوارشی یا کبدی با احتیاط)

7. دانه درمانی با مصرف تخم کتان و تخم کدو

درباره دانه درمانی (Seed Cycling) اینجا بیشتر بخوانید .

دانه‌درمانی با تخم کتان و تخم کدو یکی از روش‌های طبیعی و کمکی برای بهبود علائم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. این دو دانه به دلیل داشتن ترکیبات هورمونی ملایم، مواد مغذی و چربی‌های مفید، می‌توانند به تعادل هورمونی و کاهش علائم کمک کنند. در روش دانه‌درمانی (Seed Cycling)، معمولاً ترکیبی از دانه‌ها برای متعادل‌سازی طبیعی هورمون‌ها استفاده می‌شود. تخم کتان + تخم کدو
در نیمه اول چرخه قاعدگی (روز ۱ تا ۱۴) ، به تقویت استروژن طبیعی و سالم و کاهش آندروژن (هورمون مردانه)  کمک می‌کنند.

. نقش تخم کتان در PCOS 

تخم کتان دارای فیتواستروژن‌ها (لیگنان‌ها) و اُمگا-۳ است.

  • کاهش هورمون‌های مردانه (آندروژن) به صورت طبیعی
  • کمک به تنظیم چرخه قاعدگی
  • کاهش التهاب و بهبود مقاومت به انسولین
  • کمک به کاهش جوش و موهای زائد
  • بهبود حرکت روده و سلامت گوارش

. نقش تخم کدو در PCOS

تخم کدو منبع غنی روی (Zinc)، منیزیم و چربی‌های سالم است.

  • کاهش سطح آندروژن‌ها و کمک به کاهش موهای زائد
  • کمک به تخمک‌گذاری بهتر
  • بهبود کیفیت خواب (به دلیل منیزیم)
  • کاهش التهاب و حمایت از عملکرد تخمدان
  • کمک به تنظیم خلق و استرس که روی هورمون‌ها اثر دارد

چه ورزش هایی برای افراد مبتلا به تخمدان پلی کیستیک بهتر است ؟

 

  •  پیاده‌روی تند (۳۰–۴۵ دقیقه)  یکی از بهترین انتخاب‌ها برای PCOS می باشد و به کاهش قند خون و چربی شکمی کمک می‌کند.
  • ورزش‌های هوازی سبک تا متوسط : این ورزش‌ها متابولیسم را بالا می‌برند و چرخه قاعدگی را منظم‌تر می‌کنند. مثل : دوچرخه سواری ، رقص ، شنا
  • تمرینات قدرتی (۲–۳ بار در هفته) با دمبل سبک، کش‌های ورزشی یا وزن بدن.حتی تمرین‌های ساده مثل اسکوات، لانج، پلانک، شنا سوئدی بسیار مفیدند  . تمرینات قدرتی باعث افزایش حساسیت به انسولین ، کمک به چربی‌سوزی ،کاهش آندروژن‌ها و فرم دادن به بدن می شوند .
  • یوگا و حرکات کششی : برای کاهش استرس، تنظیم کورتیزول و تعادل هورمون‌ها بسیار مناسب است .
    یوگا در مطالعات باعث بهبود تخمک‌گذاری شده است.
  • ورزش‌های تناوبی سبک (LISS و HIIT ملایم) : باعث کاهش سریع مقاومت به انسولین و بهبود چربی سوزی می شود .HIIT شدید مناسب همه نیست، اما نسخه‌ی ملایمش کمک‌کننده است.
    مثل:
    ۱ دقیقه پیاده‌روی سریع + ۳۰ ثانیه دویدن آرام (۱۰–۱۵ دقیقه)
  • ورزش‌های خیلی سنگین ممکن است کورتیزول را بالا ببرند و هورمون‌ها را بدتر کنند. ثبات در ورزش مهم‌تر از شدت آن است. ورزش های شدید به هیچ عنوان برای افراد پلی کیستیک توصیه نمی شود .

ا

«این مطلب جایگزین تشخیص یا درمان پزشکی نیست.»

اگر به دنبال بهترین متخصصین زنان و زایمان هستید، می‌توانید از سامانه نوبت‌ دهی آنلاین درمان شیرین استفاده کنید .

 

گرد آورنده
الهام عباسپور
منبع
pmc.ncbi.nlm.nih.govmy.clevelandclinic.org

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا